بحر در کوزه

آنچه از گستره ی دریای دل مشغولی هایم به درون کوزه ی قلم بتراود، در اینجا می نگارم.

بحر در کوزه

آنچه از گستره ی دریای دل مشغولی هایم به درون کوزه ی قلم بتراود، در اینجا می نگارم.

ادبیات داستانی
تاریخ
فلسفه
شعر
روانشناسی
گاه نگاری
این ها دل مشغولی های "نا تمام" من اند.

بایگانی

۵ مطلب در تیر ۱۳۹۷ ثبت شده است

عمه ام شصت سالی سن داره و همسرش دو سه سالی هست که فوت کردن. همین چند روز پیش که مهمون ما بودن مدام می دیدم تا اسم همسرش رو میاره یهو بغض میکنه. حتی یه بار که خواستم مثلا دلداری داده باشم گفتم اون خدابیامرز رفتن، ولی به جاش بچه های خوب و نوه نتیجه های صالح و سالم دارین. اصلا به همین دوتا نوه هاتون فکر کنین که به زودی دارن عروس و داماد میشن. با این همه شادی، غصه چرا؟

همینطوری که با دستای چروکش دستمو گرفته بود دستمو محکم تر فشار داد و گفت: تو این دنیا دیگه کاری ندارم غیر از اینکه پنج شنبه ها برم سر خاکش. بقیه اش مسخره بازیه. 

و دوباره اشک تو چشماش جمع شد.


+ از اول ازدواجمون همیشه ترس اینو داشتم که بالاخره ما دوتا هم پیر میشیم و لاجرم یکیمون زودتر می میره و همیشه اینطوری خودمو  دلداری میدادم که همونطور که  راحت با مرگ پیرها کنار میایم، حتما تو پیری با مرگ خودم یا همسرم هم راحت کنار میام.ولی رفتارهای عمه ام همه تصوراتم رو به هم ریخت.

  • ماتی تی

"یکی بود"، "یکی نبود" نشسته‌بودند سر میز صبحانه‌ی دیرهنگام، و آفتاب نیم‌روزی گرم و مرموز خود را رسانده بود تا انتهای میز، دقیقا سر فنجان نیمه خالیِ "یکی بود". "یکی بود" فنجانش را بلند کرد، "یکی نبود" فنجان قهوه را پر و پشت‌بندش قوطی شکر را پیش‌کش کرد. "یکی بود" قهوه اش را تلخ مزمزه کرد، ابروها را بالا انداخت و با پوزخند گفت: برو ببین باز این سر و صدای کدام جماعت هوچی‌گر است اول صبح؟

"یکی نبود" منّ و منّی کرد و گفت: قربانتان گردم، قبل تشریف فرمایی رسیدگی شد. "هیچ‌کس نبود"، قربان! جماعت "هیچ‌کس نبود" دوباره جمع شده‌اند به تظلّم‌خواهی. والا، انگار حرفشان سر آن چند اصله درخت روبه‌روی عمارت اربابی است که امر فرمودید من باب عیان شدن زیبایی عمارت و خلوت شدن اطراف از ریشه در‌آورند. لکن چاکران کوتاهی کردند در اطاعت فرمان و به جای ریشه کن کردن، درخت‌ها را بریده‌اند. کنده‌ی درخت‌ها باقی مانده و چند تا یاغی رفته‌اند جار زده‌اند: آی جماعت "هیچ‌کس نبود"! در چه خوابید که اینجا چند تا اصله درخت بود که حالا جایش را داده به نبود!

- اوه! اوه! چه غلط‌های زیادی! جماعت "هیچ‌کس نبود" را چه به بود و نبود. درخت که هیچی، ما که "یکی بود" هستیم شاید حتی دلمان خواست یک روز جایمان را بدهیم به "یکی نبود". چه مربوط به این گشنه‌های "هیچ‌کس نبود". جمع کن! جمع کن بساط قهوه و نان را، بگذار ببینم حرف نا‌حسابشان چیست؟

"یکی بود" از پشت میز بلند شد، رفت سمت ایوان و همین‌طور که نفس‌های عمیق می‌کشید، میانه‌ی راه انگار نظرش عوض شد و دوباره برگشت. خودخورانه گفت: می‌دانی هرچه می‌کشیم از سرِ رو دادن به این جماعت "هیچ‌کس نبود" است. این‌ها را همین‌طوری ولشان کنی فردا می‌خواهند پوست بترکانند و از جلد "هیچ‌کس" نبودشان بروند توی جلد "یکی بود" و بیایند مدعی بشوند که ما هم هستیم.

"یکی بود" رسید به انتهای قسمت آفتاب‌گیر اتاق که چند تابلو نقاشی از اجدادش با رداهای زربفت و کلاه‌های بلند پرنشان بر دیوارهایش سنگینی می‌کرد. نگاهی به چشم‌های گم و گور تصویر میانی دوخت و گفت: یعنی رفتارم با گدا جماعت اگر هشت یکش هم به رفتار شما برده بود، حالا دهن‌دره نمی‌کردند و هار نمی‌شدند این سگ‌های خانه‌زاد.

"یکی بود" دوباره انگار عزم ایوان کرده باشد رو گرداند. "یکی نبود" پشت میز فقط آمد و روند اربابی را می‌پایید و لام تا کام جرأت حرف زدن نداشت.

- اصلا یکی نیست بگوید درخت‌های جلو عمارت خودمان که دیگر مال مشاع نیست که دخالت بی‌جا می‌کنند. پارسال که دادیم چند فقره باغ‌های دهات علیا را صاف کنند برای ساخت عمارت ییلاقی، آمدند بلوا کردند و ما گفتیم باشد حرفتان درست. صدقه سرمان غرامت هم دادیم. اصلا اگر همان‌جا مثل اجدادمان چهارتا باغ‌دار را داده بودیم تا گردن چال کنند در زمین، حالا شکر اضافه نمی‌خوردند.

"یکی نبود" انگار با خودش حرف بزند با دستمال عرق پیشانی را پاک کرد و گفت: قربان سرتان گردم. این جماعت "هیچ‌کس نبود" فقط یک مشت گربه‌ی بی‌چشم و رو هستند، شما خاطر شریف را برای حرف چندتا بی‌صفتشان آشفته نفرمایید.

"یکی بود" پفی زد زیر خنده، "یکی نبود" دست و پای خود را جمع و جورتر کرد و سرش را انداخت زیر.

- گربه؟ صد شرف به گربه! این گربه های عمارت را ببین چهارتا استخوان نیم‌خورده انداخته‌ایم سمتشان تا ما را از دور می‌بینند کز می‌کنند و دست و پا را جمع می‌کنند توی شکم از سر ارادت.آن وقت این جماعت هیچ‌چی ندار.... اصلا آن چوب‌ها که فرستادم نجارباشی تیر و تخته کند برای سایبان و نیم‌کت سر میدان آب‌نما، بگو پس بفرستند تا همین‌جا جلو روشان آتش بکشم. یا آن شاخ و برگ‌ها که امر کردیم بفرستند برای رمه‌دارها بیاورند چال کنند توی حیاط پشتی عمارت. این جماعت "هیچ‌کس نبود" لیاقت هیچ چیز را ندارند. نه! لیاقتش را ندارند.

"یکی بود" باز  چند تا نفس عمیق کشید و نشست پشت میز، سایه دراز ستون‌های عمارت افتاده بود روی زانو هایش و از آنجا تا ته اتاق می رفت.

- آفتاب عمارت راببین عین اوقات هر روزه‌ی ما هی عقب و جلو می‌شود. بیچاره دست خودش نیست. وگرنه کی خوشش می‌آید از این آمد و روند تکراری؟ اصلا شاید بدهم یک سایه بان بزنند روی ایوان بلکه رحت بشود آفتاب. بله شاید. هوممم! اصلا پاشو! پاشو هیکل قناست را از پشت میز جمع کن، برو پایین چهارتایشان را بیاور همین جا توی ایوان. ببینم حرف‌شان چیست. بلکه باز غرامتی بدهیم سرو ته ماجرا هم بیاید، آن‌ها هم حساب دست‌شان بیاید بود و نبود امور در دست چه کسی است. هان! پس چرا نشسته‌ای عین بوف کور زل زده‌ای به نا کجا؟ 

"یکی نبود" در جا بلند شد و دستش خورد به فنجان. فنجان از روی میز  قل خورد روی زمین و تکه‌های آن پخش شد تا جلو درگاه چوبی بزرگ، که اتاق پر نور را از راهرو باریک و نیمه تاریک عمارت جدا می‌کرد. خم شد تکه‌های شکسته را جمع کند که با تیپای "یکی بود" کله‌پا شد.

- زود باش تا خودت را نداده‌ام جای آن یاغی ها ببندند به فلک!

یکی نبود همان‌طور چهار دست و پا خودش را رساند به درگاه چوبی و در نیم سایه‌ی راه‌رو گم شد. "یکی بود" کلاه پرنشان را که از پی لگدپرانی به "یکی نبود" نامیزان شده بود، بالای سر میزان کرد. آفتاب دیگر خودش را جمع کرده بود و از درازنای اتاق داشت عقب‌نشینی می‌کرد. "یکی بود" پشت میز نشست. نفس های عمیق و پی در پی هم علاج اوقات تلخی را نکرد. قهوه‌ی نیم‌خورده را برداشت و مزمزه کرد. قهوه‌ی سرد اوقاتش را تلخ‌تر کرد.

- پع! اصلا ارث اجدادی است می‌خواهیم بدهند از دم همه را آتش بزنند، خشک و تر را با هم! اصلا این‌جا دیگر چه عمارت اربابی است که هر روز یک گلّه هیچی‌نفهم سرشان را می‌اندازند پایین و می‌آیند تجمع می‌کنند. انگار همه‌شان یک‌جور دارند به ریش نداشته‌‌مان می خندند. نکند می‌خندند؟ اوفففف! ول کن! ول کن این حرف‌ها را! اصلا گور پدرشان که می‌خندند.

صدای قربان قربان گفتن "یکی نبود" از سمت راهرو پیچید توی اتاق و تا "یکی بود" آمد رو بگرداند سمت درگاه، "یکی نبود" سکندری خورد روی خرده شکسته‌های فنجان. در چشم بر هم زدنی بلند شد و بی اعتنا به بریدگی‌های احتمالی روی دست یا پاها، نفس نفس زنان گفت: قربان سرتان شوم. هیچ‌کس نبود. توی حیاط عمارت هیچ‌کس نبود. 

"یکی بود" با اوقات تلخ سرتاپای خاک و خونی "یکی نبود" را ورانداز کرد و گفت: یعنی چه هیچ کس نبود؟ این‌‌ها که هنوز صدای همهمه و وزوزشان می‌آید. حالا گیرم خستگی بی رمق‌شان کرده باشد.

- بله درست می‌فرمایید قربان. لکن صدای همهمه از پشت دروازه‌ی عمارت است. رفتم پی فرمایش شما اما هیچ‌کس در حیاط نبود. از نگهبان‌ها جویا شدم. گفتند پیش پای شما بازارگرمی و آوازه‌خوانی چند تا دلقک و شامورتی باز از پشت دروازه، نظرشان را جلب کرده و دسته دسته هجوم بردند بیرون. قربان سرتان گردم می‌گویند چند تایی بند باز دارند که یک لنگه پا از  ارتفاعی که به دو تا نیزه می‌رسد از روی طنابی به باریکی مو رد می‌شوند. بگویم بیایند مفرح اوقات بشوند؟ 

"یکی بود" دستی بر تاب سبیل خود کشید و گفت: پع! از این جماعت "هیچ‌کس نبود" که خودشان در دلقک بازی لنگه ندارند.

"یکی بود" یکهو چشمش افتاد به دهاتی پاپتی که عقب سر "یکی نبود" ایستاده بود. با حرکت سر اشاره‌ای به دهاتی کرد و گفت: این بخت ‌برگشته دیگر کیست؟

"یکی نبود" نیشش را که تا بناگوش باز بود، بست و تازه انگار یادش به مردک بیچاره افتاده باشد با نوک انگشت اشاره و شست گوشه پیراهن رنگ و رو رفته‌ی دهاتی را گرفت و هلش داد جلو.

- برگشتنی این بینوا را کنار ضلع غربی حیاط زیر ظلّ آفتاب دیدم که روی دو زانو نشسته بود و همان‌جور خوابش برده بود. آوردمش خدمت شما .

"یکی بود" تکیه داده بود به صندلی و با انگشت اشاره پایین ساق پای راستش را  که داخل چکمه‌های چرم دباغی شده تنگ افتاده بود، به زحمت می‌خاراند.

- چه جالب! خب بنال ببینم اسمت چیست؟ و از کدام تخم و ترکه‌ای دهاتی؟ قاطی این جماعت چه شکری می‌خوردی؟

دهاتی که آب از کنار دهان نیم بازش شره کرده بود و هنوز گیج می‌زد، گفت:  قربان! غلام خانه‌زاد "غیر از خدا" هستم، از دهات سابق عمارت ییلاقی. گفتند امروز جماعتی جمع‌اند در حیاط عمارت به تظلم خواهی. آمدم تا به عرض برسانم از غرامت پارسال چیزی نصیبم نشد و هنوز با ده سر عائله خانه به دوشم. 

- پع! پس از تخم و ترکه‌ی هوچی‌‌گرهای پارسالی!عجب!

"یکی بود" بلند شد و یک دور گرد دهاتی چرخید. "غیر از خدا" سر به زیر به انگشت های چرک گرفته‌اش که تکان تکانشان می‌داد نگاه می‌کرد. "یکی بود" برگشت سمت "یکی نبود" و گفت: خیلی خوب شد که دلقک بازی این جماعت "هیچ‌کس نبود" به راحتی ختم به خیر شد ولی راستش بدجور  دل و دماغمان را تنگ کرد. بیا! بیا  این یاغی پاپتی را ببند به فلک! بلکه دلمان خنک شود هم بابت غرامت بی‌حاصل پارسال که دادیم به این گشنه‌ها و هم بابت اوقات تلخی امروز صبح سر هوچی‌گری این جماعت دلقک ! بجنب دیگر! 

آفتاب خودش را رسانده بود لب ایوان و تا پسین لختی بیشتر نمانده بود.توی ایوان مراسم چوب و فلک پر پا بود. جز "یکی بود"، "یکی نبود" و "غیر از خدا" هیچ‌کس در آن مراسم چوب زنی حاضر نبود.



  • ماتی تی

هر کس توی عمرش یک کتاب، فقط یک کتاب را از سر شوق خوانده باشد و به دلش نشسته باشد بی شک بلافاصله با خودش گفته کاش من هم می‌توانستم  کتابی مثل این بنویسم.

فارغ از تمام کتاب‌های زرد و پاورقی‌های مجله‌های خانواده که در دوران کودکی و اوایل نو جوانی خواندم، اولین کتاب درست درمان زندگی‌ام کتاب «خسی در میقات » جلال آل احمد بود. شانزده سالم بود و سرم باد نوجوانی داشت. نگاه انقادی و ساختار شکنانه و در عین حال عارفانه یک نویسنده به یک آیین عبادی و به ظاهر سنتی، در قالب سفرنامه مرا به شدت زیر و رو کرد. بعد هم کتاب‌های مذهب علیه مذهب، کویر، کوه پنجم، کیمیاگر، ساربان سرگردان و جزیره سرگردانی یک آش آشفته‌ی ذهنی برایم پخت که از تحمل یک نوجوان شهرستانی بیرون بود و مرا تبدیل به دختر یاغی شهر کرد. در همان نوجوانی داستان کوتاه‌هایی سرتاسر یأس و سیاهی با پایان بندی‌های کافکایی و صادق هدایتی می‌نوشتم و توی رویاهایم می‌دیدم که یک روز بزرگ می‌شوم، پول در‌می‌آورم و داستان‌هایم را چاپ می‌کنم.

بزرگ شدم و تازه فهمیدم داستان‌هایم حتی ساده ترین ویژگی‌های یک داستان کوتاه را هم ندارند. و سرتاسر کلیشه و تکرارند. 

خیلی بیشتر خواندم خیلی بیشتر. و حسرت نویسنده شدن به دلم ماند. در آستانه سی سالگی حس کردم دیگر برای نویسنده شدن خیلی دیر است. چه برسد برای معروف شدن. تا اینکه همین چند وقت پیش کتاب سروانتس اثر  برونو فرانک را خواندم . سروانتس بعد از شصت سال بیچارگی و فقر و بیکاری وقتی به خاطر بدهی در زندان بود ایده نوشتن دن کیشوت به ذهنش رسید و در زندان دن کیشوت را نوشت. یکی از معروف ترین آثار کلاسیک. و همین کتاب که برای خواندنش انقدر دو دل بودم امید را در دلم زنده کرد. وقتی در شصت سالگی می شود نویسنده شد چرا در آستانه سی سالگی نشود؟

راستش قلمم در رئالیسم نوشتن بیشتر یاری‌ام می کند ولی دلم می‌خواهد یک روز یک ایده به ذهنم بیاید و یک رمان رئالیسم جادویی بنویسم  شاید صد سال تنهایی خودم را!


+متشکرم از آقاگل برای دعوت من به این چالش.

+از ژاندارک و آقای خاص دعوت میکنم به این چالش. باشد که چالش رو کلا خانوادگیش کنیم بره! :)

  • ماتی تی


تابستان‌ها برای من و مهری که دو کلاس از من پایین‌تر  بود، و برای خیلی از دخترهای تازه بالغ‌‌شده‌ی شهر، نه فصل خاله بازی و عروسک بازی، که فصل قالی‌بافی بود.

صبح ها سپیده نزده، از اتاق های کوچک تو در تو تا ایوان‌های گسترده رو به‌ حیاط، پله‌ها و حیاط پت و پهن گرفته تا برسد یکی دو قدم توی خلوتی کوچه، با جاروهایی که از بافه‌های علف نیم خشک درست شده بودند، یک‌نفس جارو می‌کردیم. همان‌جا لب حوض، آبی می‌زدیم به صورتمان بلکه با خنکای آب فروبنشیند تب‌داری گونه‌های‌مان که به رنگ گل درآمده بود.

ناشتایی اغلب یک پیاله شیر بود و نان یوخه یا پنیر و چای شیرین. من و مهری دل خوردن کره و روغن حیوانی نداشتیم، وگرنه این غذای اعیانی گه‌گاه پیدا می‌شد سر سفره‌ی‌مان.

بعد ناشتایی می‌نشستیم پشت دار قالی و یک مشت خامه به رنگ‌های مختلف مچاله می‌کردیم توی دامن‌مان. من چاقو به یک دست و خامه به دست دیگر چشمم به نقشه‌ی  بالای گُرد قالی بود و مهری از پی نقشه‌خوانی من سمت قرینه‌ی را می‌بافت.

«دست کن به قرمز، یکی ول دوتا با قرمز، سه جفت ول دوتا با سیاه.....» و به فاصله‌ی هر نقطه‌خوانی من مهری با لفظ تکراری«زدم» مرا هدایت می‌کرد به گفتن نقطه‌های بعدی نقشه.

با گذشت روزهای تابستان، گل‌های شاه‌عباسی و ترّه‌ها و حاشیه‌ها قد می‌کشیدند و ساق و برگ‌های اسلیمی می‌پیچیدند توی تار و پود قالی و با ما می‌آمدند بالا.

شروع یک شاه‌عباسی جدید یا کور کردن طرح بتّه جقه‌ای چنان ما را سر شوق می‌آورد که دل‌مان می‌خواست لحظه‌ای درنگ کنیم و چشم بدوزیم به طرح تمام شده‌ی زیر دستمان و حظ ببریم که چه خوب درآمده است!

نقشه‌خوانیِ یک رج که تمام می‌شد، یک قرار مدار ناگفته و نانوشته ما را می‌انداخت به تکاپوی مسابقه‌ای که ببینیم کی زودتر، رج نقشه شده را توکاری می‌کند. پاداش برنده هم، تنها احساس غرور  بود و مباهات به این‌که دستش فرزتر از رقیب در کارِ خامه و تار قالی رفته.

دست من همیشه در تمیزکاری و دست مهری در فرزکاری استاد بود. برای همین هیچ‌گاه به هم مجال فخر ‌فروشی نمی‌دادیم. هرچند من به واسطه‌ی نقشه‌خوانی و یکی دو سال بزرگتری همیشه خودم را یک سر و گردن از مهری بالاتر می‌دانستم، اما مهری هیچ به دنیای من محل نمی‌داد و توی دنیای دیگری برای خودش پادشاهی می‌کرد.

همیشه زیر آن مچاله خامه‌های رنگ‌به‌رنگ توی دامن‌مان، یک مشت کشک دوا زده‌ی گوسفندی یا چند تایی زردآلو و آلوچه داشتیم، که نه به وقت نقشه‌خوانی که به تمرکز بیشتری نیاز داشت، بلکه موقع توکاری می‌گذاشتیم کنج دهان‌مان، تا شوری یا شیرین و ترشی مزه‌ها، یکنواختی و کلافگی خفت زدن‌های پیاپی را بشورد و ببرد.


خوب یادم هست، کوچک‌تر که بودیم، پیش از آن‌که قدمان و دست‌مان برسد به دار ‌قالی، آن‌وقت‌ها که هنوز آن رادیو ضبط قرمز تک کاسته را نداشتیم، مادرم پشت دار قالی دو بیتی‌های سوزناک فایز دشتستانی را می‌خواند. من و مهری که حتما پای دار قالی مشغول بازی و شیطنت بودیم، گوش‌مان می‌رفت پی حزن و اندوه مبهم صدای مادر و گاهی حتی می‌دیدم گوشه‌ی چشم‌های مادر نم اشکی نشسته و دلم در همان عالم بچگی می‌گرفت و گاهی خودم را مقصر می‌دانستم که شاید خطایی از من سرزده و برای همین ساکت‌تر بازی می‌کردم، شاید دل مادر سبک شود و راضی شود از من. اما هیچ اثر نمی‌کرد و مادر هر روز همان دو بیتی ها را با همان شدت از اندوه می‌خواند.

من و مهری اما هیچ استعداد مادر را در خواندن نداشتیم، در عوضش یک رادیو ضبط قرمز یک کاسته داشتیم که صدای هایده و سیاوش و داریوش سکوت بین‌مان را می‌شکست. صدای داریوش مرا یاد دو بیتی های فایز و حزن صدای مادر می‌انداخت و گاهی دزدکی اشک‌هایم را پاک می‌کردم، مبادا مهری ببیند و دلیلش را بپرسد.

مادرم زیاد سخت نمی‌گرفت. همین که ده رج را تمام می‌کردیم، حتی اگر سر ظهر بود کار را تعطیل می‌کرد. ما بیش‌تر بعد از ظهر ها را کتاب می‌خواندیم یا می‌نشستیم پای برنامه کودک از تلوزیون سیاه، سفید چهارده اینچی قدیمی مان، چرا که تفریح دیگری نداشتیم و مادرم همیشه رفتن به خانه‌ی همسایه‌ها، عروسک‌بازی یا حتی لی‌لی بازی را به دلایلی که فقط خودش می‌دانست قدغن کرده بود.

پسین‌ها اگر بخت یارمان بود،  زن‌های همسایه توی حیاط ما جمع می‌شدند. گاهی مادرم اجازه می‌داد ما هم پیش شان بنشینیم. زن‌های همسایه با پیراهن‌های چاک‌دارِ چیت گل‌دار، روسری‌های چهارگوش قواره‌دار و آن زلف‌های سیاه که از دو طرف گونه ها تا زیر چانه می‌آمد و آن را با یگ گیره‌ی ساده به هم می‌بستند، دور تا دور می‌نشستند توی حیاط. یکی یک پرّه‌ی فلزی توی دستشان بود که دو تا تیغه‌ی آهنی منحنی شکلِ آن‌ را، یک محور باریک از همان جنس به هم وصل می‌کرد، تا شبیه یک چتر وارونه شود. با پرّه ها پشم‌های سفید، سیاه، خاکستری یا زرد رنگ گوسفندها را می‌ریسیدند. پرّه‌ها مثل فرفره‌های چوبی روی زمین می‌چرخیدند، پشم‌ها بین دست‌های زن‌ها کشیده و باریک می‌‌شدند تا در چرخش پرّه‌ها بتابند به هم و بشوند خامه‌های آماده‌ برای رنگ‌رزی.

خامه به اندازه‌ی کافی که بلند می‌شد، آن را دور پرّه می‌پیچیدند و دوباره پرّه را مثل فرفره‌ی چوبی بچه‌ها روی زمین به چرخش وامی‌داشتند. این هماهنگی دست‌ها و چرخش پرّه‌ها روی زمین، سرگرمی مورد علاقه‌ی من و مهری بود، در پسین‌های خنک و شیرین تابستان.

تابستان مثل آب‌نبات در گرمای هوا کش می‌آمد و وقتی لخ‌لخ به آخرین روزهای خود می‌رسید، من و مهری دل‌مان پر می‌کشید برای چاقاله سیب‌های حیاط مدرسه و بوی کاغذ کاهی کتاب و دفترهای نو! دو سه روز مانده به مدرسه‌ها، کار قالی هم مثل تابستان به آخر می‌رسید. مادرم قیچی می‌گذاشت پای تارهای قالی، می‌چید و اولش قالی یک ور می‌شد. قیچی که می‌رسید به آخر کار، قالی با صدای مهیبی می‌افتاد روی زمین و گرد و خاک و پرز می‌رفت هوا، می‌رسید به چشم و حلق‌مان، اشک جمع می‌شد توی چشم‌ها و پشت بندش سرفه. شیرینی سربُرون برای من و مهری قلم و دفتر مدرسه بود.

مادرم هر سال می‌سپرد به لوازم التحریری سر کوچه‌ی مان، که به قاعده و قانونش قلم و دفتر و پاک کن و تراش به ما قرض بدهد تا بعدا خودش برود سر حساب و کتاب.

من و مهری مثل دو تا کبوتر که دم صبح صاحبِ کفتر‌ باز شان در قفس را باز کرده باشد، به هوای قلم و دفتر نو می‌پریدیم سر کوچه، و لیست‌مان را که یک هفته پیش از افتادن قالی نوشته بودیم، می‌گذاشتیم  روی پیش‌خوان  مغازه.

تا می‌رسیدیم خانه، همه‌ی خریدها را می‌ریختیم روی زمین و حالا نوبت قسمت کردن بود. مغازه دار آشنا بود و مادرم سپرده بود همه چیز را شبیه هم بدهد، که از جنگ توی خانه سر رنگ و شکل دفتر و قلم ها جلوگیری کند. ولی نه بی‌مبالاتی مغازه دار، بلکه نبود جنس کافی توی مغازه‌، دعوا را اجتناب ناپذیر می‌کرد.

آخر کار خسته و کوفته دراز به دراز می‌افتادیم کنار انبوه غنایم تقسیم شده و بی‌شک مهری هم مثل من می‌رفت توی فکر دو سه روز دیگر که دوباره می‌نشستیم پشت نیمکت‌ها و جلد لطیف کتاب‌ها و انبوه برگ‌های نانوشته‌ی دفترها به هوس خواندن و نوشتن می‌انداختمان.

برای من و مهری و نه شاید برای خیلی از دخترهای تازه بالغ شده‌ی شهر، برخلاف تابستان‌ها که فصل کارِ خانه و قالی باقی بود‌، مابقی نه ماه سال فقط به درس و مدرسه می‌گذشت و مادرم همیشه از لبخند رضایت معلم‌ها به خودش می‌بالید.

گمانم تنها تا ۱۴-۱۵ سالگی تابستان‌های من و مهری گره خورده بود به تار و پود قالی‌هایی که هزار رنگش هزار آرزو می‌شد و خاطره و ثبت می‌شد کنج ذهن‌مان، تا بشود حسرت روزهای الان‌مان که چه زود گذشت کودکی. بعد از آن رونق بازار قالی در رقابت با کشورهای همسایه دوام نیاورد و  کم کم دارهای قالی از خانه‌های شهر جمع شد و من و مهری ماندیم و تابستان‌هایی که بیش از گذشته کش می‌آمد.


+ برای سخن سرا

  • ماتی تی

پادشاهی بازی داشت که از وی گریخت و در راه به خانه پیرزنی رسید. پیرزن از روی نادانی  شاهپرش بچید و چنگال های تیزش کوتاه  کرد.

نه چنان بازی کو از شَه گریخت        سویِ آن کمپیر کو می آرد بیخت

 تا که تُتماجی پَزَد اولاد را               دید آن بازِ خوشِ خوش زاد را

پایَکش بست و پَرَش کوتاه کرد        ناخنش بُبرید و ، قوتش کاه کرد

گفت : نااهلان نکردندت به ساز         پَر فزود از حدّ و ، ناخن شد دراز

دستِ هر نااهل ، بیمارت کُند             سویِ مادر آ ، که تیمارت کُند

 مِهرِ جاهل را چنین دان ای رفیق       کژ رود جاهل همیشه در طریق

شاه به جستجوی باز بیرون رفت و او را زار و پریشان نزد پیرزن یافت. وی را ملامت کرد و گفت سزای کسی که وفادار نباشد همین است که از بهشت به دوزخ سقوط کند.

 روزِ شَه در جست و جو بیگاه شد     سویِ آن کمپیر و آن خرگاه شد

دید ناگه باز را در دود و گرد             شَه بر او بگریست زار و ، نوحه کرد

گفت:هر چند این جزایِ کارِ توست     که نباشی در وفایِ ما دُرُست

چون کُنی از خُلد در دوزخ قرار ؟      غافل از لا یَستَوی اَصحابُ نار ؟

این سزای آنکه از شاهِ خَبیر               خیره بگریزد به خانۀ گَنده پیر

باز در مقام توبه در آمد و بنای گریه و عذر خواهی گذاشت.

 باز می مالید پَر بر دستِ شاه             بی زبان می گفت : من کردم گناه

 پس کجا زارَد ؟ کجا نالَد لئیم ؟          گر تو نَپذیری بجز نیک ای کریم

  لطف حق گاهی انسان را  پررو و جنایت خو می کند. آنچنان که درگیر غرور ناشی از دعا و نماز می‌شود و همین عجب و غرور سبب دور افتادن از مسیر حق می‌شود. مولانا تاکید می‌کند هرگاه خداوند با تو هم‌سخن شد حد خود را بدان و رعایت ادب کن.

لطفِ شَه ، جان را جنایت جُو کند         ز آنکه شَه هر زشت را نیکو کند

خدمتِ خود را سزا پنداشتی               تو لِوای جُرم از آن افراشتی

چون تو را ذکر و دعا دستور شد          ز آن دعا کردن دلت مغرور شد

همسُخَن دیدی تو خود را با خدا           ای بسا کو زین گُمان افتد جُدا

گر چه با تو ، شَه نشیند بر زمین           خویشتن بشناس و ، نیکوتر نشین

باز چون توبه کرد به پادشاه گفت هرچند پر  و چنگال تیزم را از دست داده ام، اما اگر تو لطف و مدد کنی چرخ فلک نمی‌تواند مرا به بازی گیرد. همانطور که عصای موسی به مدد پروردگار بر لشکر فرعون پیروز شد و طوفان نوح در مقام شمشیر، قوم نوح را به هلاکت رساند.

باز گفت : ای شَه پشیمان می شوم         توبه کردم ، نو مسلمان می شوم

گر چه ناخن رفت ، چون باشی مرا         بر کنم من ، پرچمِ خُورشید را

ورچه پرّم رفت ، چون بنوازیم               چرخ ، بازی کم کُند در بازیُم

موسی آمد در وَغا با یک عصاش            زد بر آن فرعون و بر شمشیرهاش

نوح ، چون شمشیر در خواهید ازو         موجِ طوفان گشت ازو شمشیرخو

مولانا در ادامه ابیات موضوع دیگری در پیش می‌گیرد که اشاره دارد به مقام ولای پیامبر ختمی مرتبت. دور قمر  اشاره به یک اعتقاد منجمان و طالع بینان قدیم است، که برای سیارات هفتگانه (که دور خورشید میگردند) دوره ای هزار ساله در نظر می گرفتند و بنا بر این اعتقاد، دوران کنونی، دوران هزار ساله‌ی تاثیر ماه(قمر) است. و مولانا در این ابیات اشاره می کند که الان دوران تاثیر قمر نیست، بلکه دوران تاثیر وجود پر برکت حضرت رسول است که عالم را در  بر گرفته است.
تا بدان‌جا که حضرت موسی چون این دوران بدید، از خداوند درخواست کرد وی را به دوران پیامبر بیاورد، چرا که آن دوران چیزی از رحمت هم فراتر است و دوران دیدار واقعی حق است.

احمدا ، خود کیست اِسپاهِ زمین ؟         ماه بین بر چرخ ، بشکافش جَبین

تا بداند سعد و نحسِ بی خبر               دَورِ توست این دَور ، نه دَورِ قمر

دَورِ توست ، ایرا که موسیِ کلیم          آرزو می بُرد زین دَورت مُقیم

چون که موسی رونقِ دَورِ تو دید         کاندرو صبحِ تجلّی می دَمید

گفت:یارب آن چه دَورِ رحمت است؟     آن گذشت از رحمت ، آنجا رویت است 

غوطه ده موسیِ خود را در بِحار          از میانِ دورۀ احمد بر آر

خداوند در جواب درخواست حضرت موسی می فرماید که پا از گلیم خود درازتر نکن. من بدان جهت احوال آن دوران را به تو نشان دادم تا تو در طمع وصال آن حال و دوران به کوشش درآیی. 
گفت : یا موسی بِدان بنمودمت           راهِ آن خلوت ، بِدان بگشودمت

که از آن دُوری درین دَور ای کلیم         پا بکش ، زیرا درازست این گلیم

من کریمم ، نان نمایم بنده را              تا بگریاند طَمَع آن زنده را

در این‌جا تمثیلی زیبا بیان میکند که مادر چون می بیند طفل گرسنه ولی در خواب است گوش وی میمالد تا طفل بیدار شود .
یعنی که هرچند بنده از رحمت خلق بی خبر باشد، باز رحمت خداوند در حق بنده تا حدی است که غافل را  به بهانه ای بیدار می‌کند تا از رحمت و نور حق بی‌نصیب نماند.  و هر مقام و منزلتی بنده به دست می‌آورد همه از لطف خداوند است که طمع و خواست آن را در نهاد بنده گذاشته است.

بینیِ طفلی بمالد مادری                    تا شود بیدار ، واجُوید خَوری

کو گرسنه خفته باشد بی خبر            و آن دو پِستان می خَلَد از بهرِ دَر

هر کراماتی که می جویی به جان.      او نمودت تا طَمَع کردی در آن

گر نبودی کوشش احمد ، تو هم          می پرستیدی چو اجدادت صَنم

این سَرت وارَست از سجدۀ صَنم         تا بِدانی حقِ او را بر اُمَم

در ادامه از بنده می خواهد در شکر این نعمت که به واسطه‌ی تلاش حضرت رسول بت پرست نشده تلاش کند دل را نیز از غیر حق جدا کند.

گر بگویی ، شُکرِ این رَستن بگوی       کز بتِ باطن هَمَت بِرهانَد اوی

مر سَرَت را چون رهانید از بُتان        هم بِدان قوّت ، تو دل را وارهان

و نکته‌ی جالب و پایانی این‌که:  آن‌هایی که در راه رسیدن به حقیقت تلاش واقعی نکرده اند و دین و باور خود را از راه تقلید به دست آورده اند در ایمان سست و بی ریشه اند.

سَر ز شُکرِ دین ، از آن برتافتی          کز پدر ، میراثِ مُفتَش یافتی

مردِ میراثی چه داند قدرِ مال ؟         رُستمی جان کند ، مجّان یافت زال

رحمتم موقوفِ آن خوش گریه هاست  چون گریست ، از بحرِ رحمت ، موج خاست

  • ماتی تی